MAMY UZASADNIENIE DO PROJEKTU USTAWY O ŚWIADCZENIU REKOMPENSACYJNYM Z TYTUŁU UTRATY PRAWA DO BEZPŁATNEGO WĘGLA

W dniu 5 października 2017 r. do Sejmu RP trafił projekt ustawy o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla. W procesie legislacyjnym nadano mu numer druku 1881. Warto zatem gruntownie zapoznać się z jego uzasadnieniem i przedstawić na gorąco swe uwagi oraz wnioski. Bardzo gorąco do tego wszystkich zachęcamy, gdyż projekt ma być w ekspresowym tempie uchwalony, a wnioski o świadczenie rekompensacyjne trzeba będzie składać najpóźniej do 17 listopada 2017 r.  Poniżej pełna treść uzasadnia, z którego przedstawia, jaka jest potrzeba i cel uchwalenia ustawy, stan rzeczywisty,  różnice pomiędzy dotychczasowym a proponowanym stanem prawnym, a także jakie są źródła finansowania, i ile one wynoszą, a przede wszystkim, czy projekt ustawy obejmuje tych, co prawo do bezpłatnego węgla utracili, jako emeryci i renciści z KWK „Kazimierz-Juliusz”, a wcześniej uprawnionych z Jastrzębskiej Spółki  Węglowej S.A.

1. Potrzeba i cel uchwalenia ustawy

Celem przedkładanego przez Ministra Energii projektu ustawy jest zrekompensowanie, do pewnego stopnia, w ramach możliwości budżetu państwa, strat finansowych poniesionych przez osoby, które otrzymywały bezpłatny węgiel w naturze lub w ekwiwalencie, na podstawie układów zbiorowych pracy i związanych z nimi porozumień i utraciły to uprawnienie wskutek wypowiedzenia w tym zakresie układów zbiorowych pracy i porozumień z nimi związanych. Realizacja celu nastąpi poprzez wypłatę z budżetu państwa świadczenia rekompensacyjnego z tytułu trwałej utraty prawa do bezpłatnego węgla.

W obecnym stanie prawnym w grupie społecznej emerytów i rencistów górniczych powstała nierówność, która polega na tym, iż emeryci i renciści z kopalń zlikwidowanych przed dniem 1 stycznia 2007 r., które po ogłoszeniu upadłości nie miały swoich następców prawnych, a co za tym idzie nikt nie wypowiedział emerytom i rencistom prawa do bezpłatnego węgla, nadal otrzymują deputaty węglowe w postaci ekwiwalentu pieniężnego wypłacanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zwany dalej „ZUS”, z dotacji budżetowej, natomiast emeryci i renciści z kopalń czynnych zostali tego prawa pozbawieni wskutek dokonania skutecznych wypowiedzeń układów zbiorowych pracy i związanych z nimi porozumień w tym zakresie.

Stale pogarszająca się w ostatnich latach sytuacja finansowa przedsiębiorstw górniczych doprowadziła do konieczności podjęcia decyzji o wprowadzeniu drastycznych oszczędności finansowych w zakresie funkcjonowania jednostek górniczych. Jedną z decyzji podejmowanych przez zarządy spółek było ograniczenie przywilejów górniczych. Począwszy od 1 stycznia 2012 r. przedsiębiorstwa górnicze zaczęły wypowiadać prawo do deputatu węglowego przewidzianego układami zbiorowymi pracy i związanymi z nimi porozumieniami dla emerytów i rencistów. Decyzje te były podejmowane bądź jednostronnie, w formie wypowiedzenia przez pracodawcę układów zbiorowych pracy gwarantujących to prawo, bądź za porozumieniem obydwu stron tych układów, tzn. strony społecznej oraz pracodawcy. Działania te wpłynęły na poprawę sytuacji finansowej przedsiębiorstw górniczych, ale jednocześnie przyczyniły się do zróżnicowania uprawnień do bezpłatnego węgla wśród emerytów i rencistów górniczych, w zależności od statusu działalności kopalni, z której odeszli na emeryturę lub rentę.

Z uwagi na fakt, że układy zbiorowe pracy i porozumienia z nimi związane obowiązujące w funkcjonujących przedsiębiorstwach górniczych lub ich następcach prawnych zostały w kwestii prawa do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów skutecznie wypowiedziane, nie jest możliwe przywrócenie tego prawa w sposób inny niż poprzez odpowiednią zmianę przepisów prawa pracy wewnętrznie obowiązującego w tych podmiotach. Takiemu rozwiązaniu są również przeciwne przedsiębiorstwa górnicze, gdyż ponowne przyznanie prawa do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów i jego realizacja podwyższy koszty działalności pracodawcy, na co w obecnej sytuacji finansowej sektora górniczego, zarządy spółek nie mogą sobie pozwolić.

Środowisko emerytów i rencistów górniczych od dłuższego czasu domaga się uregulowania kwestii prawa do bezpłatnego węgla dla tej grupy uprawnionych, stojąc na stanowisku, że deputat węglowy, czy to w naturze, czy formie ekwiwalentu pieniężnego, od zawsze stanowił element wynagrodzenia pracownika lub emeryta i jest już niemalże tradycją w tym zawodzie. Jednocześnie emeryci i renciści, którzy trwale utracili prawo do bezpłatnego węgla, podnoszą zarzut nierównego traktowania w stosunku do emerytów i rencistów, którzy nadal mają to prawo realizowane przez budżet państwa.

Strona społeczna podjęła próbę uregulowania tej sprawy, składając w ubiegłym roku do Sejmu projekt obywatelski ustawy o zmianie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego, który do chwili obecnej znajduje się w Komisji Sejmowej do spraw Energii i Skarbu Państwa.

2. Stan rzeczywisty

Szczególne przywileje zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa – Karta górnika (Dz. U. z 1982 r. poz. 13, z późn. zm.), które ustawodawca nadał w uznaniu dla trudu górniczej pracy, zostały oparte o przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666, z późn. zm.), m.in. o art. 79, w zakresie ustalenia zasad wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą. Z literalnego brzmienia przepisu wynikało, że zasady te określa Rada Ministrów po porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych. W związku z tym Karta górnika została wydana w formie rozporządzenia Rady Ministrów. Artykuł 79 został uchylony na mocy art. 1 pkt 74 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1996 r. poz. 110, z późn. zm.). Jednocześnie w tej samej ustawie w art. 11 ustawodawca postanowił, że obowiązujące do dnia wejścia w życie ustawy przepisy określające zasady wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, wydane na podstawie art. 79 Kodeksu pracy, zachowują moc do czasu objęcia pracowników, których te przepisy dotyczą i w zakresie przedmiotu w nich unormowanego – postanowieniami układu zbiorowego pracy lub innymi przepisami prawa pracy.

Układ zbiorowy pracy, zwany dalej „UZP” – jest to uregulowane działem jedenastym Kodeksu pracy porozumienie normatywne, zawierane pomiędzy pracodawcami lub organizacjami pracodawców a związkiem lub związkami zawodowymi. Reguluje on wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy, w tym także warunki pracy i płacy oraz inne świadczenia związane z pracą. Na podstawie art. 239 § 2 Kodeksu pracy, układem mogą być objęte oprócz pracowników również osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a także emeryci i renciści. Finansowanie wszelkich świadczeń wynikających z układu zbiorowego pracy obciąża pracodawcę.

Ze względu na bardzo trudną sytuację ekonomiczno-finansową przedsiębiorstw górniczych, zarządy niektórych spółek węglowych podjęły jednostronne decyzje o wypowiedzeniu prawa do bezpłatnego węgla w naturze dla emerytów i rencistów. Od dnia 1 stycznia 2012 r. prawo do bezpłatnego węgla utracili emeryci i renciści KWK „Kazimierz-Juliusz”, wcześniej nastąpiło to w Jastrzębskiej Spółce Węglowej S.A, przy czym, w przypadku JSW S.A., pomimo skutecznego wypowiedzenia UZP, zarząd podejmował w kolejnych latach uchwały o wydawaniu tym osobom bezpłatnego węgla w naturze lub w formie ekwiwalentu. Z uwagi na to, że pozbawianie emerytów i rencistów z przedsiębiorstw górniczych wskazanego uprawnienia przebiega od kilku lat, na potrzeby niniejszej ustawy w art. 2 pkt 2 jako moment rozpoczęcia procesu wypowiadania przez przedsiębiorstwa górnicze prawa do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów górniczych przyjęto datę 31.12.2011 r.

3. Wskazanie różnic pomiędzy dotychczasowym a proponowanym stanem prawnym

Wypowiedzenie prawa do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów z przedsiębiorstw górniczych – wynikającego z przepisów zbiorowego prawa pracy, tj. układów zbiorowych czy też porozumień zawieranych pomiędzy pracodawcą a strona społeczną reprezentowaną przez związki zawodowe – zlikwidowało, leżący po stronie przedsiębiorstw górniczych, obowiązek do ich wydawania i finansowania. Nie jest możliwe przywrócenie tego prawa w sposób inny niż zmiana przepisów prawa pracy wewnętrznie obowiązujących w spółkach węglowych. Jak wskazano powyżej, rozwiązaniu takiemu, z uwagi na wciąż niestabilną sytuację finansową, przeciwne są przedsiębiorstwa górnicze.

W związku z powyższym, celem projektu jest wypłacenie finansowanego ze środków budżetu państwa świadczenia rekompensacyjnego z tytułu trwałej utraty prawa do bezpłatnego węgla, rekompensującego w możliwie jak największym stopniu korzyści utracone w wyniku nieotrzymywania deputatu węglowego bądź ekwiwalentu pieniężnego. Biorąc pod uwagę fakt, że ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla jest przez ZUS wypłacany w kwocie brutto, w przypadku świadczenia rekompensacyjnego przyjęto takie samo rozwiązanie.

Każda z osób spełniających określone w projektowanej ustawie przesłanki otrzymania świadczenia rekompensacyjnego będzie mogła wystąpić o jego wypłatę poprzez złożenie wniosku wraz z oświadczeniem, którego treść określa ustawa. Termin złożenia wniosku określa ustawa. Wysokość rekompensaty nie stanowi równowartości przysługującego węgla ani za lata, w których nie był już wydawany osobom uprawnionym, ani za lata przyszłe, w których mógłby być wydawany, gdyby uprawnienie nie zostało odebrane.

Osobą uprawnioną w rozumieniu niniejszej ustawy jest emeryt lub rencista, który nie tylko miał ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, ale również pobierał świadczenie z tego tytułu. Osobie takiej przysługiwało również, na podstawie przepisów wewnętrznie obowiązujących w przedsiębiorstwie górniczym, prawo do bezpłatnego węgla, które trwale utracił przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

Ponadto osobą uprawnioną jest wdowa, wdowiec i sieroty mający ustawowe prawo do renty rodzinnej po osobie uprawnionej, tak jak to było określone w zakładowych układach zbiorowych pracy i porozumieniach z nimi związanych.

W tym przypadku rekompensatę w wysokości 10 000 zł dzieli się proporcjonalnie do liczby osób uprawnionych po zmarłym. Osobą nieuprawnioną w rozumieniu niniejszej ustawy jest natomiast pracownik przedsiębiorstwa górniczego, który miał ustalone prawo do emerytury lub renty na dzień skutecznego wypowiedzenia prawa do bezpłatnego węgla emerytom i rencistom, ale nie rozwiązał stosunku pracy i nie wystąpił do ZUS z wnioskiem o wypłatę emerytury lub renty. Przedsiębiorstwa górnicze skutecznie wypowiedziały wewnątrzzakładowe przepisy prawa pracy, dotyczące prawa do bezpłatnego węgla, tylko w przypadku emerytów i rencistów, którzy spełniają jednocześnie dwa warunki, tj. nabyli uprawnienia oraz pobierają świadczenie z ZUS. Wewnątrzzakładowe przepisy prawa pracy obowiązujące w przedsiębiorstwach górniczych nadal przyznają prawa dla pracowników. W związku z powyższym niezaliczanie do grupy osób uprawnionych pracowników, którzy nabyli uprawnienie do emerytury lub renty, ale nie pobierali świadczenia, ma na celu wyeliminowanie przypadków, w których osoba taka pobiera deputat przysługujący pracownikom.

Jak wynika z dat przyjętych w definicji osoby uprawnionej z przedsiębiorstwa górniczego, nie są również osobami uprawnionymi w rozumieniu niniejszej ustawy emeryci i renciści z kopalń zlikwidowanych przed dniem 1 stycznia 2007 r. Jak wskazano powyżej, na podstawie posiadanego przez te osoby prawa do bezpłatnego węgla, ZUS wypłaca im ekwiwalent pieniężny na mocy ustawy z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego. Wynika to z faktu, że przy likwidacji tych kopalń nie zostały wypowiedziane ponadzakładowe czy też zakładowe układy zbiorowe pracy, z których przedmiotowe uprawnienie wynikało.

Katalog osób, które nie będą mogły pobierać świadczenia rekompensacyjnego przyznawanego niniejszą ustawą obejmuje emerytów i rencistów, których roszczenia z tytułu prawa do bezpłatnego węgla podlegają zaspokojeniu na podstawie prawomocnego wyroku sądowego. Przyjęto bowiem, że ich sytuacja, dzięki zaspokojeniu roszczeń, jest równa sytuacji emerytów i rencistów otrzymujących ekwiwalent, w związku z tym przyznawanie im świadczenia rekompensacyjnego czyniłoby ich pozycję uprzywilejowaną.

W przypadku wydania odmowy przez przedsiębiorstwo wypłacające, przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 14 dni od otrzymania odmowy.

Jako podmiot wypłacający świadczenie rekompensacyjne z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych, które zostały zlikwidowane lub które zaprzestały wydobycia węgla na podstawie koncesji, w projekcie ustawy zostało wskazane przedsiębiorstwo górnicze, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego. W przypadku osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych, które istnieją i nadal prowadzą wydobycie, obsługa wypłat będzie realizowana przez te przedsiębiorstwa. Podział ten został dokonany ze względu na to, że przedsiębiorstwa czynne posiadają przede wszystkim bazę danych o osobach uprawnionych, a także dysponują zasobami kadrowymi, które zapewnią sprawną realizację zadania, co jest rzeczą bardzo istotną wobec określonego w niniejszym projekcie ustawy, napiętego terminarza wypłat. Reasumując, w ocenie projektodawcy, proponowany podział zadań nałożonych ustawą na kilka przedsiębiorstw wypłacających znacznie usprawni ich realizację

Określenie terminu wejścia w życie projektowanej ustawy z dniem następującym po dniu ogłoszenia ma na celu umożliwienie jak najszybszej wypłaty świadczenia rekompensacyjnego z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla w formie jednorazowej rekompensaty. Mając na względzie harmonogram prac związanych z przygotowaniem i realizacją tego zadania przez odpowiednie podmioty, jak również to, że osoby pozbawione prawa do bezpłatnego węgla oczekują bezskutecznie rozwiązania tej kwestii od ponad roku, konieczne jest wejście w życie ustawy z dniem następującym po dniu ogłoszenia. W związku z powyższym, jak najszybsze wejście w życie niniejszej ustawy będzie korzystne dla obywateli i pozwoli uspokoić nastroje społeczne panujące wśród emerytów i rencistów górniczych.

W związku z powyższym, określony w projekcie termin wejścia w życie ustawy nie naruszy zasady demokratycznego państwa prawnego, określonej w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. poz. 438, z późn. zm.) oraz art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1523). Projektowany termin wejścia w życie spełnia bowiem przesłanki, o których mowa w art. 4 ust. 2 tej ustawy.

Mając powyższe na względzie, odstąpiono również od określenia terminu wejścia w życie przedmiotowej ustawy zgodnie z § 1 ust. 2 uchwały nr 20 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2014 r. w sprawie zaleceń ujednolicania terminów wejścia w życie niektórych aktów normatywnych (M.P. poz. 205).

4. Źródła finansowania

Szacuje się, że z regulacji wprowadzanych ustawą będzie mogło skorzystać ok. 235 tys. osób. Źródłem finansowania przedmiotowych wypłat będzie budżet państwa. Koszt wprowadzenia ustawy kształtowałby się na poziomie 2 353,8 mln zł.

Koszt wyliczono przy założeniu, że wszyscy uprawnieni, tj. 235 376 osób, skorzystają z możliwości otrzymania świadczenia rekompensacyjnego w wysokości 10 000 zł na osobę.

O zabezpieczenie kwoty minister właściwy do spraw gospodarki złożami kopalin wystąpił z wnioskiem do Ministra Rozwoju i Finansów.

Z uwagi na to, że nie występuje bezpośredni związek pomiędzy uprzednio wypłacanymi świadczeniami przez przedsiębiorstwa górnicze a wprowadzaną regulacją, brak jest przesłanek wskazujących, jakoby projektowane świadczenie miało stanowić udzielenie niedozwolonej pomocy publicznej.

5. Oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej

Projekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.

6. Ocena organu wnioskującego, czy projekt podlega notyfikacji zgodnie z przepisami dotyczącymi funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych

Projekt ustawy nie zawiera przepisów technicznych, a tym samym nie podlega notyfikacji w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039 oraz z 2004 r. poz. 597).

7. Konsultacje

Projekt nie podlega przedstawieniu właściwym organom i instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w celu uzyskania opinii, dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnienia.

Projekt ustawy nie będzie mieć wpływu na działanie mikro-, małych i średnich przedsiębiorców.