Kwotę emerytury, ustalonej wg nowych zasad wymiaru, określonych w art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383, z późn. zm.), stanowi kwota będąca wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku osoby przechodzącej na emeryturę.
Podstawą obliczenia jest suma kwot zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po 31 grudnia 1998 r. i kapitału początkowego, obliczonego za okres ubezpieczenia przed 1999 r.
Do podstawy obliczenia emerytury dla osoby, która była członkiem otwartego funduszu emerytalnego, wlicza się ponadto zwaloryzowane środki zewidencjonowane na tzw. subkoncie.
Czynnikiem, który znacząco wpływa na wysokość emerytury jest waloryzacja składek emerytalnych oraz kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, którą przeprowadza się zgodnie z przepisami art. 25 ust. 3-12, art. 25a oraz art. 173 ust. 4-6a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Stan konta ubezpieczonego jest co roku waloryzowany 1 czerwca za rok poprzedni. Wskaźnikiem corocznej waloryzacji jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku powiększony o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego.
Coroczna waloryzacja nie uwzględnia wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz wzrostu realnego sumy przyrostu przypisu składek w ostatnich miesiącach przed przejściem na emeryturę. Dlatego składki i kapitał początkowy waloryzuje się dodatkowo za kwartały, których nie objęła ostatnio przeprowadzona waloryzacja coroczna.
Mechanizm waloryzacji uwzględnia zarówno zmianę poziomu inflacji, jaki reaguje na dynamikę wpływu składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nie można zatem arbitralnie stwierdzić, w którym kwartale danego roku najkorzystniej jest zaprzestać pracy zawodowej i przejść na emeryturę, ponieważ wskaźniki waloryzacji, o których mowa w art. 25 ust. 6 i art. 25a ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, są ustalane na podstawie faktycznego, a nie prognozowanego poziomu inflacji i przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne.
Zaobserwowano jednak prawidłowość, że w niekorzystnej sytuacji są zwykle te osoby, które przechodzą na emeryturę w ostatnim miesiącu II kwartału danego roku, czyli w czerwcu. Jeżeli ustalenie emerytury następuje w kwietniu lub maju, a więc przed przeprowadzeniem corocznej waloryzacji 1 czerwca, to kwoty składek i kapitału początkowego są waloryzowane za poprzedni rok metodą kwartalną – zgodnie z art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jeśli natomiast ustalenie emerytury następuje w czerwcu, to kwoty składek i kapitału początkowego 1 czerwca zwaloryzowano za poprzedni rok w ujęciu rocznym. Dlatego nie mogą być waloryzowane za ten sam okres w ujęciu kwartalnym.
Świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę w czerwcu jest zwykle niższe dlatego, że suma wskaźników waloryzacji kwartalnej, którymi zostałyby objęte składki emerytalne oraz kapitał początkowy przy przejściu na emeryturę w kwietniu lub maju, jest zazwyczaj wyższa od wskaźnika waloryzacji rocznej. Jest to spowodowane wysokim wskaźnikiem waloryzacji za I kwartał danego roku.
W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest bowiem wyższy niż w pozostałych kwartałach w związku z kumulacją periodycznych wypłat wynagrodzeń w tym okresie. Im większa jest ta różnica, tym waloryzacja kwartalna składek za dany rok jest korzystniejsza od waloryzacji za ten sam okres w ujęciu rocznym. W konsekwencji, przejście na emeryturę w czerwcu może być mniej korzystne niż we wcześniejszych miesiącach II kwartału danego roku.
Z uwagi na utrzymywanie się tej tendencji, doradcy emerytalni oraz pracownicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przyjmujący wnioski o świadczenia emerytalne informują każdą osobę zgłaszającą wniosek w czerwcu, że jeśli przejdzie na emeryturę chociażby o jeden miesiąc później, to uzyska wyższą kwotę emerytury. Akcja informacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przynosi efekty. Na wzrost świadomości ubezpieczonych o znaczeniu daty wniosku o emeryturę świadczy m.in. to, że do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wpływa znacznie mniej korespondencji w tej sprawie.
Osoby negujące prawidłowość decyzji organów rentowych ustalających wysokość emerytury przyznanej w czerwcu, korzystają z możliwości dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej. W orzecznictwie sądów powszechnych nie ukształtowała się jeszcze jednolita wykładnia przepisów określających zasady waloryzacji składek emerytalnych i kapitału początkowego w przypadku ustalania prawa do emerytury w czerwcu.
Oprócz wyroków potwierdzających prawidłowość decyzji organów rentowych są również wyroki przyznające rację skarżącym. Przywołać tutaj należy wyroki Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 30 stycznia 2013 r. III AUA 1068/12 z 18 marca 2015 r. III AUA 933/14 i III AUA 934/14 jak i wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi wydany w sprawie sygn. akt. III AUA 554/14 z 22 kwietnia 2015 r. (portal orzeczeń sądów powszechnych). Należy też zauważyć, że Sąd Apelacyjny w Łodzi (sygn. akt III AUa 430/14) przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści: „Czy do wyliczenia wysokości emerytury nabytej w drugim kwartale danego roku, przed 1 czerwca a realizowanej po 1 czerwca danego roku, ma zastosowanie przepis art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ?„. Wyrok Sądu Najwyższego będzie istotną wskazówką nie tylko dla sądów powszechnych ale również dla ewentualnych działań legislacyjnych.
Problem tzw. emerytur czerwcowych jest wnikliwie analizowany w celu rozważenia możliwości korekty obowiązujących regulacji w tym zakresie. Decyzja w tej sprawie nie została jeszcze podjęta, ponieważ poszukiwane jest rozwiązanie, które zlikwiduje negatywne skutki przejścia na emeryturę w czerwcu, a jednocześnie nie spowoduje negatywnych skutków dla osób przechodzących na emeryturę w pozostałych 11 miesiącach roku.
OPRACOWAŁ: SŁ